-
1 ат
I сущ.1) ло́шадь, конь; лоша́дка, конёк ласк.; коня́га прост. || лошади́ный, ко́нный, ко́нскийат көтүе — табу́н лошаде́й (коне́й), ко́нский табу́н
ат заводы — ко́нный заво́д
ат базары — ко́нный база́р
менге ат — верхова́я ло́шадь
җигү аты — ездова́я ло́шадь
чабыш аты — скакова́я (бегова́я) ло́шадь
йөк аты — вью́чная (ломова́я) ло́шадь
ат кешнәве — лошади́ное ржа́нье
ат эзләре — следы́ лошади́ных копы́т
ат дирбиясе — ко́нская сбруя́
атка атланып бару — е́хать верхо́м на ло́шади
ат азгыны тайга иярә — (посл.) дурно́й конь к стригунка́м пристаёт (т. е. дурной человек с недорослями якшается)
ат тартмый, солы тарта — (посл.) не ло́шадь (конь) везёт, а овёс
ат юк, арба юк, аннан кала бары да юк ирон.; шутл. — всего́ (реши́тельно ничего́) нет; ни коня́, ни теле́ги, ни всей про́чей у́пряжи; гол как соко́л
атны чыбыркы белән кума, солы белән ку — (посл.) не гони́ коня́ кнуто́м, а гони́ овсо́м (т. е. корми его лучше, чтоб был резвым)
аттан ала да, кола да туа — ≈≈ в одно́ перо́ и пти́ца не роди́тся; от одно́й ма́тки, да не одни́ ребя́тки; в семье́ не без уро́да
ат аунаган җирдә төк кала — (посл.) где конь валя́ется, тут и шерсть остаётся; о́коло пе́чки нельзя́ не гре́ться
атым юк урамда, кайгым юк буранда ирон. — (посл.) моя́ ха́та с кра́ю; над на́ми не ка́плет; моё де́ло теля́чье
атын урлаткач, сараен (абзарын) бикләгән (ныгыткан) — (посл.) ≈≈ хвати́лся за ша́пку, когда́ головы́ не ста́ло (букв. за́пер сара́й, когда́ коня́ увели́)
атыңны Аллага тапшыр, дилбегәне үзең тот — (посл.) поручи́ коня́ Алла́ху, но правь сам (т. е. действуй, рискуй с умом)
2) спорт. конь (снаряд в спортзале, фигура в шахматах)ат белән йөрү — ходи́ть (сходи́ть, сде́лать ход) конём
3) как первый компонент сложн. сл. коне-, конево́дческийат совхозы — конево́дческий совхо́з; конесовхо́з
ат фермасы — конево́дческая фе́рма; конефе́рма
•- ат асрау
- ат асраучылык
- ат башы
- ат башында йөрү
- ат бәйләү урыны
- ат белән
- ат борчагы
- ат җигеп
- ат заводы
- ат ите
- ат йөртү
- ат йөртүче
- ат карагы
- ат карау
- ат караучы
- ат кәмите
- ат койрыгы кисү
- ат кузгалагы
- ат куучы
- ат көтүче
- ат көтүчесе
- ат көче
- ат менү
- атка менү
- ат остасы
- ат өйрәтү
- ат печүче
- ат саклау
- ат сакларга бару
- ат сәүдәгәре
- ат тоту
- ат тотып бару
- ат тотучы
- ат чабышы
- ат чабыштыру
- ат чаптыру
- атка атланган
- ат атланган
- атка атлану
- ат атлану
- атка атланып
- ат атланып
- атка салып
- атка төяп
- атка утырып
- атка утыртып
- аттан төшерү
- ат өстеннән төшерү
- аттан төшү
- ат өстеннән төшү••ат белән чыпчык куу — ирон. ≈≈ гоня́ться с о́бухом за му́хой; стреля́ть из пу́шек по воробья́м (букв. гоня́ться на коне́ за воробья́ми)
ат җене кагылган (кеше) — лоша́дник, поме́шанный на лошадя́х (коня́х)
ат җигә башлау — заиме́ть (заводи́ть, завести́) ло́шадь (коня́), обзаводи́ться (обзавести́сь) ло́шадью (конём)
ат кебек таза — здоро́в как ло́шадь (бык); с лошади́ным здоро́вьем
аттан таякка калу — усил.; см. аттан тайга калу; стать ни́щим; вконе́ц разори́ться
ат белән дә, җәяү дә үтәрлек түгел — ни прое́хать (и), ни пройти́
- ат кебек- аттан тайга калу II сущ.1) устар.; фольк.; прям.; перен. и́мя; назва́ние; репута́ция, честь, почётчакырып килгәннең аты олы, чакырмый килгәннең хакы олы — (посл.) кто зван - тому́ больша́я честь, кто пришёл незва́ный - пе́ред ним большо́й долг
аты олы, кабыргасы коры — посл.; ирон. назва́ние гро́мкое, а то́лку (смы́сла, содержа́ния и т.п.) (в чём-л.) ма́ло
2) диал. про́звище, кли́чка•- ат алу- ат казану
- ат кушу
- ат кую
- ат күтәрү
- ат тагу
- аты чыгу••- аты коргыры -
2 ехать
несов.1) бару2) ( уезжать) китү•дальше ехать некуда — актык чиккә барып җиттек, килеп терәлдек, башка барыр урын юк
-
3 верхом
I в`ерхомнареч.1) ( по нагорной части местности) өстән, үрдән, югарыдан, өске яктан, югары яктан2) ( выше краёв) түбәләмә итеп, мөлдерәмә итеп, артык тутырыпII верх`омнареч.ат менеп, атка атланып, атланып, сыбай -
4 скакать
несов.1) сикерә-сикерә бару, сикерә-сикерә йөгерү, титаклап йөгерү2) чаптырып бару (килү), ыргылу3) ( участвовать в скачках) чабышу, бәйгедә (чабышта) катнашу4) разг. сикерү, кинәт (кискен) күтәрелү -
5 чабу
I перех.коси́ть || косьба́печән чабу — коси́ть се́но
печән чабу вакыты — сеноко́сная пора́, вре́мя сеноко́са, косови́ца
- чабып үткәрү(печән) чабу машинасы — сенокоси́лка
- чабып ташлау
- чабып чыгу
- чабып яту II перех.1) руби́ть, отруби́ть, разруба́ть/разруби́ть || ру́бка2) выда́лбливать/вы́долбить (корыто, лодку)3) выруба́ть, проруба́ть (лёд, прорубь)•- чабып өзү
- чабып тору
- чабып төшерү
- чабып үтерү••III неперех.; разг.чапмаган да, юнмаган да — топо́рная рабо́та (букв. не ру́блено, не отёсано)
1) бежа́ть, бе́гать, нести́сь, мча́ться || беготня́; см. тж. йөгерүелга буена чабу — бежа́ть к ре́чке
куркудан бөтен көчкә чабу — нести́сь во весь дух от испу́га
әле анда, әле монда чабу — бе́гать туда́-сюда́
2) бежа́ть, скака́ть, мча́ться, нести́сь ( о лошади) || ска́чкаатка атланып чабу — скака́ть на ло́шади
3) перен. бежа́ть, нести́сь, мча́ться (о машине, поезде, времени)вакыт чаба — вре́мя бежи́т
машина урманга таба чапты — маши́на помча́лась к ле́су
4) разг. е́здить, разъезжа́тьрайоннан районга чабу — е́здить по райо́нам
5) перен. спеши́ть, торопи́тьсяярдәмгә чабу — спеши́ть на по́мощь
мәктәпкә чабу — торопи́ться в шко́лу
врач артыннан чабу — бе́гать за врачо́м
•- чабып йөрү
- чабып кайту
- чабып килү
- чабып китү
- чабып узу
- чабып үтү IV1) хлеста́ть, па́рить ( веником)2) ударя́ть/уда́рить (по щеке, по лицу); дать пощёчину3) уст.; диал. пра́здновать чтонардуган чабу — пра́здновать ма́ртовский Но́вый год ( по восточному календарю)
сабан чабу — пра́здновать Сабанту́й
V сущ.май чабу — пра́здновать Ма́сленицу
1) пола́, подо́л, фа́лды, низ оде́жды; см. тж. итәкбишмәт чабуы — пола́ бешме́та
чабулары ачылып китте — полы́ распахну́лись
2) клин, клинообра́зный крой (юбки, платья); см. тж. өлге 2)дүрт чабулы итәк — подо́л из четырёх кли́ньев
••чабудан тарту (тоту) — помеша́ть, не позво́лить де́лать что-л.; удержа́ть от соверше́ния чего-л.
чабуны җыеп йөрү — быть бди́тельным, осторо́жным
чабуына ябышу — увяза́ться за кем-л.
См. также в других словарях:
җилдертү — Бик тигез һәм кызу хәрәкәт итү, бик шәп бару (ат, машина тур.). Атка атланып яки утырып чабу, яхшы атта йөрү. Машинада тиз бару 2. Эшне яхшы, тиз һәм нәтиҗәле алып бару тур. хуҗалык эшләрен җилдертеп алып бару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җилү — Бик тигез һәм кызу хәрәкәт итү, бик шәп бару (ат, машина тур.). Атка атланып яки утырып чабу, яхшы атта йөрү. Машинада тиз бару 2. Эшне яхшы, тиз һәм нәтиҗәле алып бару тур. хуҗалык эшләрен җилдертеп алып бару … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге